Επιδαύρια '25: Κριτικές
27/6-29/6 Αντιγόνη του Σοφοκλή, σκην. Ούλριχ Ράσσε
Τελικά δεν είδαμε την παράσταση. Αλλά επειδή δεν θα ξαναπαιχτεί-ενώ θα μπορούσε πχ έστω μόνο στο Ηρώδειο, θα σας μεταφέρουμε τις απόψεις μας που βασίζονται σε όσα ακούσαμε από αντικειμενικούς αυτήκοες και αυτόπτες μάρτυρες της παράστασης. Τα πραγματα πήγαν έτσι όπως σας τα είχαμε περιγράψει κι όπως τα είχε οριοθετήσει ο σκηνοθετης. Κοπτοραπτική: Την ηθοποιό που θα ερμήνευε την Ισμήνη την είχε αποπέμψει ο σκηνοθέτης από πριν κι έτσι Ισμήνη δεν υπήρχε. Ούτε υπήρχε το χορικό για τον ανίκητο έρωτα παρ' όλο που αυτό ηταν το trailler της παράστασης. Κι άλλα έφυγαν αλλά παρ΄ όλα αυτά η παράσταση κράτησε 3 ώρες σχεδόν. Η ερμηνεία της Καρβούνη ως Αντιγόνη δεν ικανοποίησε. Αλλά και άλλες. Γενικά η παράσταση δικαίωσε όσα γράφαμε και σας τα υπενθυμίζουμε στα οποία είχαμε δώσει βάρος στα ιδεολογικά στοιχεία του κειμένου που δεν υπήρχαν:
Ο Ράσσε με την εκδοχή του γι' αυτήν την παράσταση θυμιζει το Αριστοφανικό "τίς γλαῡκ' Αθηναζ' ήγαγεν;" που εχει εξελιχθει στο "κομίζει γλαύκας Αθήναζε". Ισχυρίζεται πως θα δει την τραγωδία απο τη μεριά του Κρέοντα δείχνοντας έτσι άγνοια για το κλασσικό σχήμα της τραγωδίας: Ύβρις-Νέμεσις-Τίσις.
2001. Ο Κιμούλης κατεβάζει στην Επίδαυρο παράσταση της Αντιγόνης που αποτελεί υπόδειγμα τι θα πει σκηνοθετική πρόταση. Στη συνέντευξη τύπου τον πλησιάζω έχοντας συγκεκριμενη άποψη και τον ερωτώ αν θεωρεί τον Κρέοντα ως τον κακό της τραγωδίας. Όχι βέβαια μου απαντά. 25 χρόνια πριν τον Ράσσε δηλαδή. Κανείς δεν ισχυρίζεται πως ο Κρέοντας είναι ο κακός της ιστορίας. Ο άρχοντας της πόλης είναι, εξαιρετικές απόψεις έχει: Αναρχίας μείζον ουκ έστιν κακόν, Ουδέν γαρ ανθρώποισιν οίον άργυρος κακόν νομισμ' έβλαστε, Αμήχανον δε παντός ανδρός εκμαθείν ψυχήν τε και φρόνημα και γνώμην, πριν αν αρχαίς τε και νόμοισιν εντριβής φανή, ο προγραμματικός του λόγος για τη διοίκηση της πόλης, οι απόψεις του για την κακή σύνευνον κλπ κλπ. Διαπράττει όμως μια ύβριν και γι αυτό τιμωρείται. Του το τονίζει η Αντιγόνη στο μονόλογό της: οὐδε σθένειν τοσοῦτον ᾠόμην τά σά κηρύγμαθ᾽ ὥστ᾽ ἄγραπτα κἀσφαλῆ θεῶν νόμιμα δύνασθαι θνητόν ὄνθ᾽ ὑπερδραμεῖν.Και το δεύτερο ατόπημα -απόρροια της ύβρεως- είναι πως στέλνει άδικα -από πείσμα κι εμμονή- στο θάνατο την ανηψιά του και μνηστη του γιού του.
Έτσι ο Ράσσε αναφέρεται σε κοπτοραπτική που θα κάνει στο κείμενο που για μας έχει άγνωστες ακόμη συνέπειες. Επίσης στο καστ ατυχής είναι κατά την άποψή μας η επιλόγη της οψίμου Καρβούνη ως έφηβης Αντιγόνης. Μη μου πείτε: έρμηνευσε καλά. Έχει σημασία η όψη και να θυμίσω πως το Time ειχε βγει με θαυμασμό για τις ερμηνείες του Ντ. Ντευ Λουις τονίζοντας την βαρύτητα που έδινε στην όψη του αναλογα με το ρόλο αποκαλώντας τον χαμαιλέοντα.
Δεν θα έχει τίποτε καλό η παράσταση; Θα έχει μόνο την αρμονική κίνηση.
Δεν θα έχει τίποτε καλό η παράσταση; Θα έχει μόνο την αρμονική κίνηση.
11 & 12 Ιουλίου, ζ – η – θ, ο Ξένος Μια επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος - Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου - Μιχαήλ Μαρμαρινός
Η παράσταση του Mαρμαρινού βασίζεται στις ραψωδίες ζ-η-θ της Οδύσσειας. Ένα ενδιαφέρον τόλμημα με στοίχημα την προσεγμένη δραματουργική επεξεργασία αλλά και τη φιλολογική ανάλυση που θα έδειχνε τις αιτίες του τολμήματος.
Δεν ξεκίνησε καλά. Μας έδειξε έναν Οδυσσέα ξαπλωμένο ανάμεσα στα φυλλώματα, ξεψυχισμένο σχεδόν, να εκλιπαρεί την Ναυσικά. Στο κείμενο του Ομήρου, αντίθετα, ο Οδυσσέας ήταν αρχικά ξαπλωμένος ανάμεσα στα φυλλώματα που τον προστάτεψαν κατά τη διάρκεια της νύχτας από το κρύο, ακούει τις φωνές των κοριτσιών, σηκώνεται, με το ένα του χέρι κόβει από θάμνο ένα κλαρί για να προστατέψει τη γύμνια του και πλησιάζει ο ίδιος τις κοπέλες. Ξεχωρίζει με τη μία ποια είναι η αρχόντισσα και απευθύνεται σε αυτήν. Έχει πλήρη διαύγεια χρησιμοποιώντας το καλύτερο δυνατό marketing για τον εαυτό του. Δείτε μία και μόνο φράση: παρομοιάζει τη Ναυσικά με ένα βλαστό φοινικιάς που αντίκρισε στη Δήλο. Έτσι κατευθείαν της δίνει δύο πληροφορίες που στοχεύουν στο να της δείξει ότι δεν είναι κάποιος τυχαίος, καθώς δεν μπορεί κάποιος τυχαίος να βρεθεί στη Δήλο, στο μεγαλύτερο ιερό της αρχαίας Ελλάδας, και ότι είναι άνθρωπος πολυταξιδεμένος που έχει δει φοινικιά-η Ναυσικά το πολύ-πολύ να το έχει ακούσει από τις διηγήσεις των Φαιάκων εμπόρων. Ενώ ταυτόχρονα την κολακεύει. Επίσης δεν χρησιμοποιεί την τυπική ικεσία: να γονατίσει και να της πιάσει το γόνατο και το δικαιολογεί τάχα πώς ντρεπόταν να το κάνει μήπως το πάρεις στραβά και εν μέρει έχει και δίκιο γιατί μπορεί η κοπέλα έτσι να φοβόταν. Στην παράσταση ο Οδυσσέας είναι αδύναμος, συνεχώς ξαπλωμένος στο χώμα, ανήμπορος να σηκωθεί. Μα έτσι πώς θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η έκφραση ότι δεν ήθελε να τις πιάσει το γόνατο; και κάτι ακόμα πιο σημαντικό: ο Οδυσσέας είναι ένας μυθικός ήρωας με απίστευτες δυνάμεις. Τα 'χει βάλει με θεούς και ήρωες, ο βραδινός ύπνος του έχει αναζωογονήσει τις δυνάμεις, δεν μένει στο χώμα ξέπνοος όπως μας τον παράστησε ο Μαρμαρινός και ο Φραγκούλης που ερμήνευε το ρόλο. Μία πρόσθετη απόδειξη είναι το ξέσπασμά του όταν ο Ευρύαλος τον προσβάλει στους αγώνες. Ο Οδυσσέας έχει τέτοιες δυνάμεις που ήταν αυτός που νίκησε στους "αγώνες για τα όπλα του Αχιλλέα" τους μεγαλύτερους ήρωες των Ελλήνων. Δεν είναι μόνο πονηριά, είναι δύναμη, αντρεία έχει σκοτώσει δεκάδες σαν τον Ευρύαλο στην Τροία, όχι μόνο απλούς πολεμιστές αλλά και πριγκιπόπουλα. Στη συνέχεια της παράστασης ο Μαρμαρινός ταλαντεύεται ανάμεσα στο στυλιζάρισμα και στο συμβολισμό της έκφρασης με επιρροές από Όπερα του Πεκίνου, ή το θέατρο Νοαπό τη μία και στις ρεαλιστικές ερμηνείες άλλα και στα περτίπια εντυπωσιασμού από την άλλη. Για παράδειγμα έστειλε μέλη του χορού προς τις κερκίδες να ψιθυρίζουν στο αυτί των θεατών τι γίνεται, αλλά και τον Φραγκούλη-Οδυσσέα να ανέβει όλο το θέατρο μέχρι το απώτατο σημείο του διαζώματος και να το κατέβει, κάτι που απαιτεί απίστευτα εξαιρετική προετοιμασία στην φυσική κατάσταση. Υπήρχαν όμως και μερικές πολύ ωραίες στιγμές-σκηνές στην παράσταση που δικαίωναν το Μαρμαρινό και τον Φραγκούλη. Μία τέτοια σκηνή ήταν αυτή τον αθλητικών αγώνων των Φαιάκων. Εκεί και η μουσική ήταν ταιριαστή-ιδανική, είχε ρυθμική κίνηση στο χορό, ήταν εξαιρετική. Ήταν μία πολύ ωραία εικόνα-σκηνή. Τελικά ο Φραγκούλης ενώ γενικά ξεκίνησε άσχημα και κινιόταν σε μέτρια επίπεδα, στην τελική σκηνή της περιγραφής της πτώσης της Τροίας η ερμηνεία του είναι εξαιρετική, διαγράφει όλα τα προηγούμενα ατοπήματα, δικαιώνεται μόνο και μόνο με αυτήν την σκηνή. Η Ανδριολάτου απ’ την άλλη στο ρόλο της Καλυψώς ήταν πάρα πολύ μέτρια και ξεπατίκωνε τερτίπια φωνητικά παλαιότερων τραγωδών, όχι με επιτυχία, ενώ η Ε. Τοπαλίδου στο ρόλο της γυναίκας του Αλκίνοου είχε καλές στιγμές, όμως δεν ήταν κάτι το εξαιρετικό. Στα πλην πως δεν ήταν ιδιαίτερα ορατός ο στόχος της παράστασης αυτών των ραψωδιών. Κάθε παραλληλισμός του ξένου στη χώρα των Φαιάκων Οδυσσέα με τους πρόσφυγες στην Ευρώπη είναι αστείος. Ο κάθε ξένος-ταξιδευτής εκείνη την εποχή ποτέ δεν ήταν μεροκαματιάρης, ήταν άρχοντας και γι αυτό η συμπεριφορά των ντόπιων με σεβασμό, γι' αυτό και η φιλοξενία. Γι’ αυτό κι ο Οδυσσέας αφήνει άμεσους υπαινιγμούς πως είναι πολύ σημαντικός κι άλλωστε έτσι αντιμετωπίζεται εξ αρχής από την αρχοντοπούλα Ναυσικά. Άλλο ο τότε ξένος, άλλο ο σημερινός-το τονίζουμε, γιατί ο Μαρμαρινός αφήνει τέτοιες νύξεις, κλασσική αστοχία μια τέτοια πρόθεση. Σε γενικές γραμμές είναι μία αμφι-λεγόμενη παράσταση με κάποιες όμως σκηνές που άφηναν μία ιδιαίτερα καλή επίγευση. Ξανατονίζουμε όμως τη σκηνή των αγώνων και τη σκηνή της διήγησης της πτώσης της Τροίας που ήταν αριστούργημα. Σε γενικές γραμμές, ιδιαίτερα σε σχέση με αυτά που βλέπουμε στην Επίδαυρο τα τελευταία χρόνια, το ΚΘΒΕ δικαίωσε για μια ακόμη φορά την παράδοση που έχει σε καλές παραστάσεις. Δείτε την!
(Αν η παράσταση είχε έστω και μέρος της –ι- ραψωδίας η παράσταση θα ονομάζονταν ζ-η-θ-ι που θα σήμαινε στην αρχαία αττική διάλεκτο: ζήσε –β προσ. προστακτικής ενεστώτα του Ζω = Ζήθι, Ζήτω, //Ζήτε, Ζήτωσαν)
4 & 5 Ιουλίου Ηλέκτρα του Σοφοκλή Θέατρο Πορεία – Δημήτρης Τάρλοου
Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή στη σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου που παρουσίασε το Θέατρο Πορεία στην Επίδαυρο ήταν μία αναμενόμενη παράσταση. Άλλωστε ο σκηνοθέτης έχει δώσει σαφή δείγματα δουλειάς σε παλιότερες παραστάσεις του και δεν ξέφυγε ούτε και τώρα από τη μέχρι τώρα πορεία του. Είδαμε μία Ηλέκτρα χωρίς ακρότητες, χωρίς «χουβαρδαλίκια» και στην οποία αυτό που κυριάρχησε ήταν ο λόγος του ποιητή. Ακριβώς αυτό που πρέπει να συμβαίνει. Ήταν μία Ηλέκτρα κανονική, βασισμένη πάνω στο κείμενο, με στρωτές σε γενικές γραμμές ερμηνείες, με το χορό σε αρμονική κίνηση και εκφορά του λόγου και τα κύρια στοιχεία που ξένισαν ήταν η ερμηνεία της Κλυταιμνήστρας στη σκηνή επάνω στη σκάλα των ανακτόρων και η μουσική στην οποία το μέτρο του λόγου κάποιες φορές δεν συνέπιπτε με τα μουσικά μέτρα. Ένα άλλο σχετικά αρνητικό στοιχείο είναι ότι δεν είχε γίνει σε βάθος φιλολογική ανάλυση ούτως ώστε τα ευρήματα του σκηνοθέτη να δημιουργήσουν μια καινούργια σκηνοθετική πρόταση. Δεν εννοούμε φυσικά πρόταση τουρλού-τουρλού όπως βλέπουμε αλλού αλλά πρόταση βασισμένη στα στοιχεία του κειμένου και στον ορθό λόγο. Παρ’ όλα αυτά οι θεατές μετείχαν συναισθηματικά στην παράσταση και απόλαυσαν το λόγο του ποιητή, φεύγοντας ευχαριστημένοι-καθαρμένοι. Και σίγουρα προτιμάμε τέτοιες παραστάσεις από κάποιες άλλες που ανατρέπουν τα πάντα χρησιμοποιώντας ασυνάρτητους πειραματισμούς. Όπου τη βρείτε να παίζεται, δείτε την.
18 & 19 Ιουλίου, Συναυλία σε έργα Μαλερ, με την ορχήστρα Utopia, σε διεύθυνση Θ. Κουρεντζή,
Απίστευτα υπερτιμημένος, κατά τη γνώμη μου, όσο και δικτυωμένος (και για πολιτικούς, οπως ακούγεται, λόγους) στη Ρωσία, κάνει συναυλία στην Επιδαυρο, σε ανάρμοστο χώρο καθώς η Επίδαυρος έχει μεν καλή ακουστική, έχει δε αρμόζουσα χρήση τη θεατρική. Έδωσε μουσική συναυλία μεν η Μαρία Κάλας αλλά από τη μια η όπερα έχει τις ρίζες της στο αρχαίο δράμα αλλά κι η Κάλας εδωσε μια πιο ιδιαίτερα υποκριτική ερμηνεία στο τραγούδι της.
Αλλά ο Κουρετζής;Τι δουλειά έχει η βούρτσα; Ας με συγχωρέσει αλλά δεν πρόκειται να πάω, αρνούμαι ιδεολογικά. Εσείς ό,τι θέλετε. Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα.
25 & 26 Ιουλίου Οιδίπους. Η ιστορία μιας μεταμόρφωσης: από το σκοτάδι στο φως, Γιάννης Χουβαρδάς – Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου – Πολιτιστικός Οργανισμός Λυκόφως
1 & 2 Αυγούστου Ο όρκος της Ευρώπης / Le Serment d’Europe Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου – La Colline - théâtre national - Wajdi Mouawad
8 & 9 Αυγούστου Ανδρομάχη Ευριπίδη, σκηνοθεσία Μαρία Πρωτόπαπα
22 & 23 Αυγούστου Ορέστεια του Αισχύλου Εθνικό Θέατρο – Θεοδ. Τερζοπουλος